VI.GAŁĄŹ MAŁOPOLSKA SKRZETUSKICH.

 

Na cześć wybitnego członka swojego Zakonu, Krzysztofa (imię zakonne Adrian) Skrzetuskiego, jako prowincjała Zakonu w r. 1706, następnie z okazji jego konsekracji na biskupa bakowskiega w r. 1715, wydali Franciszkanie krakowscy panegiryki (76) ozdobione jego herbem, Jastrzębcem, zawierające istną powódź pochlebstw o samym Krzysztofie i jego rodzinie, a natomiast niewiele materjału do dziejów i genealogji Skrzetuskich. Jeden z tych panegiryków, "Ascensus Soleatae Alitis", zawiera najpierw bajeczne dane o rodzie Jastrzębców, następnie bałamutne wiadomości o Skrzetuskich. Jako pierwszego Skrzetuskiego wymienia osobistość, którą nazywa "Martinus Skrzetuscius de Domo Malczeviorum nuncupati". Przedstawia go jako dzielnego żołnierza, który ołowianymi kulami kładł pokotem Tatarów, walczył z Moskalami, a który wreszcie syt sławy rycerskiej umarł mając 60 lat. Pisze dalej o sławnej przeprawie "Karola" Skrzetuskiego, towarzysza chorągwi usarskiej (cataphractae cohortis miles), w r. 1648 (sic) z oblężonego Zbaraża do króla. Z bezpośrednich przodków biskupa wymienia tylko jego ojca: Andrzeja, sędziego sądeckiego, żonatego z Żukowską h. Jastrzębiec, która owdowiawszy wyszła powtórnie za mąż za Gawrońskiego h, Świnka. Ojciec biskupa sprawiedliwością dorównywał Arystydesowi, mądrością Cezarowi, miłością wolności Brutusowi, wspaniałomyślnością Scypionowi i t. d. Jeszcze wspanialej wypada tam krewny biskupa, zarządca w salinach w Wieliczce  (administrator salis fodinarum), pan Bartłomiej Skrzetuski, który zaletami umysłu i serca przewyższa Nerwę, Oktawiana, Trajana, Tytusa. Znakomity ten mąż miał z żony Kunowskiej synów Michała Krzysztofa, nowicjusza w klasztorze Franciszkanów, "po którym spodziewać się należy, iż pójdzie śladami swojego wielkiego stryja i imiennika, biskupa Krzysztofa, tudzież Józefa, podówczas studenta uniwersytetu krakow. Bratem Bartłomieja był Jan. Wspomniano, iż Skrzetuscy pochodzą z powiatu gnieźnieńskiego, i piszą się jedni z Skrzetusza, drudzy z Jelitowa, inni z Rożnowa. Biskupa piszą w panegirykach "z Rożnowa".

Wśród tych szczupłych wiadomości, o rodzinie Skrzetuskich jest stosunkowo wiele nieścisłości

Wiemy już, iż Marcin Skrzetuski, burmistrz poznań., żonaty był z Malczewską, nie pochodził jednak z rodu Malczewskich. Bohater Zbaraski nie miał na imię Karol i nie był usarzem. Gniazda Skrzetuskich, Skrzetusze i Rożnowo leżały w pow. poznańskim, a nie gnieźnieńskim, w którym to powiecie znajdowało się jedynie Jelitowo (77). Nie mogłem odszukać urzędu sędziego sądeckiego u ojca biskupa, Andrzeja. Piastował go natomiast w tym czasie Krzysztof Skrzetuski, prawdopodobnie brat Andrzeja. Synów jego bowiem, oznacza panegiryk jako braci - oczywiście stryjecznych - biskupa.

W aktach sądeckich pojawia się w r. 1655 Andrzej Skrzetuski. Zabezpiecza on w tym roku żonie swojej posag w kwocie 3000 złp. Oboje małżonkowie zapisują sobie nawzajem dożywocie (78). w dniu 18 IX 1661 chrzczą syna, Krzysztofa, w kościele w Smarzowicach. Andrzej dzierżawi wtedy Cianowice w tej parafji (79). W roku 1678 zapozwany jest do sądów nadwornych, jako sołtys wsi Krzeczowa z powodu skarg poddanych z tej wsi o uciemiężenie (80). Więcej nic o Andrzeju w aktach sądeckich nie znalazłem.

Syn jego Krzysztof, według życiorysu w panegiryku, student Akademji krakow. wstąpił do Franciszkanów, przyjął imię klasztorne Adriana, kształcił się dalej we Włoszech. Został w Rzymie doktorem teologii. Następnie profesor filozofji w gimnazjach w Nowokorczynie, Piotrkowie,, Lublinie. Profesor teologji w Krakowie. Prze-chodził różne stopnie w Zakonie w prowincji małopolskiej : definitor, gwardian, następnie zostaje prowincjałem dla Polski i części Śląska. Delegowany w sprawach klasztorów franciszkańskich w Opolu i Bytomiu do cesarza Karola. Wreszcie za instancją możnych protektorów został biskupem bakowskim, do którego diecezji należały Wołoszczyzna i Multany. Na stolicy biskupiej w Bakowie jednak nie zasiadł, gdy umarł wkrótce po nominacji, jeszcze w r. 1715 (81)

Krewnymi biskupa, Bartłomiejem, administratorem salin, i Janem, wspomnianymi w panegiryku, byli często wymieniani w aktach sądeckich Bartłomiej i Jan, synowie Krzysztofa Skrzetuskiego, podstarościego i sędziego grodz. sądec.

Ojcem tego Krzysztofa był Bartłomiej, dziedzic Mierogoniewic (Mirogoniowice) w pow. inowrocław. i Jędrzykowa (?), żonaty z Zofją z Popowa, wyznaczony w roku 1656 współopiekunem swoich .wnuków. Nie żył już w r. 1669 (82). Nie jest wykluczone, iż był identyczny z Bartłomiejem, który w r. 1624 miał sprawę z Haraburdą o zarzut nieszlachectwa (83).

Syn Bartłomieja, Krzysztof, wydaje w r. 1645 w Krakowie wiersz z okazji ślubu siostry swojej przyrodniej, z pierwszego małżeństwa ojca, z Urszulą Kiełczewską, Anną, z Stanisławem Grabskim, p. tyt. „Prezent albo Hymnodya rytmowana" (84) . Występuje on w aktach sądeckich od r. 1651. W dniu 28.XI zakupuje od Jerzego Marcinkowskiego, podstolica krakow., działy jego w Męcinie w pow. sudeckim. Chciał widocznie być posesjonatem w ziemi sądeckiej, celem uzyskania urzędu pisarza grodz. sądec. Urząd ten piastuje już 7 grudnia tego roku. Wkrótce potem zaślubia Elżbietę, córkę Adama Ciołek Poniatowskiego; za którą w myśl intercyzy przedślubnej z 25.XI.1652, otrzymuje 4000 złp. posagu. W r. l656, wybierając się zapewne przeciw Szwedom, ustanawia opiekę dla swoich małoletnich dzieci, Jana i Anny, w osobach małżonki swej, ojca swojego Bartłomieja, teścia Adama Poniatowskiego i szwagra, również Adama. W końcu października 1668 występuje jako podstarości i sędzia grodz. sądec. Zawiera liczne transakcje i dorabia się znacznego majątku. Ostatnią wzmiankę o nim spotykam w październiku 1671. Umarł zapewne niedługa potem, gdyż w r. 1672 podstarościm i sędzią grodz. sądec. jest Andrzej Kawiecki (85). Pozostawił córkę Annę i synów Jana i Bartłomieja.

Annie zapisał jej wuj Ignacy Ciołek z Poniatowa Poniatowski w r. 1665 kwotę 1000 złp. (86). Pośubiła ona Andrzeja ze Stroni Strońskiego, dziedzica części w Brzeźnej i Łękach w Sądeckiem. Matka jej, owdowiawszy, wyszła za jej szwagra, Aleksandra Strońskiego (87).

Jan pisze się jako syn niegdy Krzysztofa a Jelitowo Skrzetuskiego, podstarościego i sędziego grodz. sądec., i kwituje w r. 1619, imieniem własnym i małoletniego brata swojego Bartłomieja, matkę swoją Zofię (Elżbietę) z Poniatowy i jej drugiego małżonka, Aleksandra ze Stroni Strońskiego, z różnych sum , 10.000, 6.000 i 2.000 zł. W r. 1688 jest burgrabią zamku sądec., żonatym z Marianną z Łukawicy Sędzimirówną, i bierze w zastaw części w Adamwoli w pow. sądec., za 4.500 złp. od Katarzyny z Wielogłowskich, wdowy po Stanisławie z Łukawicy Sędzimirze. Zawiera w tym roku pewną umowę z małżonkami Franciszkiem i Katarzyną Lasockimi. Owdowiawszy, ożenił się powtórnie z Suzanną z Ględzianowa Bełchacka. Żyje jeszcze w r. 1727. Pisał się zwykle z Jelitowa, czasem z Rożnowa. Córka jego, Aleksandra, za Jackiem z Leszczyny Byliną (88).

 

Młodszy brat Jana, Bartłomiej, występuje najpierw w aktach sądec., następnie w krakow. Posiadał bowiem połowę Koczanowa w pow. proszow. W r. 1715 jest administratorem w salinach, później podżupkiem salin wielic. W r. 1727 łowczy chełmski, a w r. 1732 także podwojewodzi proszow. w czasie bezkrólewia 1733 r. jest również i sędzią kapturowym z pow. szczyrzyckiego (gdzie ma majątek Szczygłów). Ostatnie wzmianki o nim spotykam w r. 1750. Z Konstancji z Kunowa Kunowskiej, córki Jana, I voto za Janem Strzemeckim, miał synów Michała-Krzysztofa, Józefa, Jana i Stanisława i córkę Katarzynę za Leopoldem Zakrzewskim (89).

Michał Krzysztof w r. 1715 nowicjusz u Franciszkanów w Krakowie, imię zakonne Adrian, bakałarz św. Teologii r. 1728, gwardian w r. 1730 (90). Wydał broszury treści religijnej i panegirycznej.

Stanisław, łowczyc chełmski, został po ojcu podwojewodzim proszow. w r. 1750. W r. 1762 podżupek wielicki. Żonaty 1739 r. z Justyną z Brzezia Russocką, córką Stanisława, skarbnika krakow. i Zofii z Janowic (91).

Jan, kanonik inflancki r. 1732, później lwowski i proboszcz brzeżan. 1750 r.(92).

Józef, w r. 1715 student na uniwersytecie krakow. Od r. 1727 występuje często w aktach grodz. lwowskich. W r. 1733 jest pułkownikiem i posłem od wojska na, sejm elekcyjny. Stronnik Augusta III, jak na to wskazuje laudum sejmiku ziemi halickiej z 20 IV 1735, którym wyznaczono Józefowi Skrzetuskiemu, podwojewodzemu lwów., pułkownikowi J.K.M. "in vim gratitudinis za kooperacyą około całości ziemi naszey" 1200 zł., równocześnie z przyznaniem wyższych gratyfikacyj dowódcom wojsk rosyjskich. Skrzetuski zrzekł się jednak gratyfikacji na rzecz Ratowskiego, stolnika czernichow., marszałka sejmiku halic., "mianowicie względem fatyg i kosztów podczas marszałkowstwa podjętych", za co znowu sejmik uchwalił 8 VIII 1735, "iż JMci panu podwojewodzemu lwow. za jego ku ziemi naszej uczynność manet u nas gloria et aeterna obligatio". Za zasługi swoje otrzymał Skrzetuski od Augusta III królewszczyznę, wójtostwo w Nahojowicach 18 XI 1735, a następnie godność podczaszego przemys., z którą występuje w początkach stycznia 1738. W r. 1739 uzyskał, wraz z małżonką, Marcjanną z Gurskich, przywilej królew. na tenutę Rzeczycę w wojew. bełzkim. Pisał się już starostą rzeczyckim. Jednak Andrzej Rzeczycki zgłosił dawniejsze pretensje do tej tenuty i uzyskał przyznanie jej wyrokiem sądu królew. w r. 1740. Skrzetuski natomiast otrzymał, po długich staraniach, w r. 1745 tenutę mogilnicką w pow. trembowelskim i odtąd pisze się stale starostą mogilnickim. wybierano go kilkakrotnie posłem na sejm i deputatem na Trybunał koron. Był w r. 1752 marszałkiem sejmiku halic. Pod koniec panowania Augusta III piastował godność marszałka Trybunału koron. Dwie mowy swoje, wygłoszone w Trybunale, wydał drukiem. Zachowała się dość liczna jego korespondencja, przeważnie do osób wpływowych celem uzyskania królewszczyzn. Prócz wymienionych już, otrzymał także Dołhe, Hrycówkę, Derniówkę, Załawie w pow. trembowel., które cedował za konsensem królew. Ludwikowi Borzęckiemu, podstolicowi litew., w r. 1751. Ojciec jego darował mu w r. 1750 połowę Koczonawa w Krakowskiem. Posiadał on również dobra własne w wojew. ruskim i podol. Małżonka jego, Marcjanna (pisano ją także Marianna), córka Stanisława Gurskiego i Urszuli z Gumowskich, posiadała dworek na przedmieściu Lwowa, na "Kaliczej Gurze, który sprzedała w r.1752 Janowi Golejewskiemu (93).

Józef, starosta mogiln. miał 3 synów:

Andrzej, elektor Stanisława Augusta (94).

Michał, również elektor Poniatowskiego, starosta mogilnicki w r. I770, poseł z wojew. podol. na sejm, w mowie wypowiedzianej 26 X 1780 i ogłoszonej później drukiem, oświadczył się za podniesieniem liczby wojska w Koronie do 30 tysięcy. W r. 1790 sprzedał imieniem własnym i jako pełnomocnik brata, Tadeusza, cześnika kołomyj., dziedziczną połowę Koczanowa Szymonowi Chwalibogowi, burgrabiemu krakow. (95).

Tadeusz, zwolennik Poniatowskiego, wybrany posłem na sejm elekcyjny, głosował na niego. Był w latach 1774 -1793 cześnikiem kołomyj. Wraz z bratem Michałem wylegitymowali się ze szlachectwa, przed sądem ziemskim lwow. 14 X 1782. z przydomkiem z Jelitowa i herbem Jastrzębiec, jako synowie niegdy Józefa, starosty mogilnic., i Marianny z Gorskich, wnukowie Bartłomieja, łowczego chełm. i Konstancji z Kunowskich. W r. 1785, wraz z żoną Brygidą z hr. Skarbków, posiadali miasteczko Michalcze i wieś Kolanki w Kołomyjskiem. Umarł w r. 1809 we Lwowie.

Córki ich : Marianna za Leonem Zbykalskim i Anna. Syn Kazimierz miał dobra w Brzeżańskiem. Drugi syn Tadeusza, Gabriel Wiktor, ur. 19. III. 1789 w Michalczach, wpisany w r. 1843 do ksiąg szlachty w Galicji (96).

W uzupełnieniach do Niesieckiego (wyd. Bobrowicza), pochodzących podobno z zapisek biskupa Krasickiego, znajduje się przy Skrzetuskich następująca notata, zawierająca jak w ogóle znaczna część tych "uzupełnień", pisanych widocznie z pamięci, a nie na podstawie współczesnych Kalendarzy politycznych - sporo błędów: "W r. 1778 Skrzetuskiego podczaszego koronnego wielkiego Kollegata Stanisława Augusta króla synowie: N. starosta Mogilnicki - N. kanonik Gnieźnieński, opat Wągrowiecki - Wawrzeniec komornik Wschowski - Grzegorz burgrabia koniński. W r. 1788 Tadeusz cześnik Trembowelski". W rzeczywistości Skrzetuskiego padczaszego koron. nie było, był tylko podczaszy przemyski, zapewne rzeczywiście koligat Stanisława Augusta, ze względu na babkę swoją, Poniatowską. Godność podczaszego koron, piastował od r. 1756 -1790 Szczęsny Czacki, a po nim syn jego, Tadeusz, znany uczony. Synami podczaszego przemys. byli Michał, starosta mogiln. i Tadeusz, cześnik kołomyj. (a nie trembawel.). Inni Skrzetuscy, wymienieni w tej notacie, należeli do gałęzi wielkopolskiej. Obszerniejszy życiorys ks. Maksymiliana (w Spisie Sozańskiego mylnie: Baltazar) kanonika gnieźnień., opata wągrowiec., w r. 1776 prezydenta Trybunału koron., zm. 1791, znajduje się w dziele ks. Korytkowskiego „Prałaci i Kanonicy Katedry metrop. gnieźnieńskiej". Był on snem Jakóba i Jadwigi z Rokosowskich.

Dane co do pochodzenia Bartłomieja, dziedzica Mierogoniewic w Inowrocław., protoplasty małopolskiej gałęzi Skrzetuskich, możnaby zapewne uzyska na podstawie poszukiwań w aktach inowrocław., kaliskich lub poznań. z lat 1595-1625.

Do wybitnych członków rodziny Skrzetuskich należeli dwaj Pijarzy i nauczyciele w szkolach pijarskich, Kajetan Józef (1743 zm. 1809) i Wincenty (1745 zm.1791), autorowie licznych dzieł, przeważnie historycznych, Wincenty także prawniczych. Obaj pochodzili z Małopolski(97).

 

 

Przypisy

76. Horolt S:, Privileglum virtutibus Theologicis... in persona admodum reverendi ac exemii Patris P. Adriani Skrzetuski A. A. L. L. et S. Theologiae Doctoris per utramque Polaniam ac partem Silesiae Ministrum Pravincialem Cammissarium Generalem et Praesidentem Capituli Ordinis Minorum Conventualium, Kraków 1706; dalej wydana przez Franciszkanów w Krakowie w r, 1706 "Sagittae amoris in cor paternum R. P. N. Patris Provincialis Adriani Skrzetuski", tudzież wydane przez nich (Estreicher jako autora umieszcza L. Elbinga) w r. 1715, również w Krakowie: "Hostia infulati honoris...", „Nidus Gentilitiae Alitis Inter Infulatos hanores virtutibus ac meritis illustrissimi ac reverendissimi Domini D. Christophori Adriani de Roznow Skrzetuski Episcopi Bachoviensis ex Ordine Fratrum Minorum Sancti Francisci Conventualium assumpti die Consecrationis eiusdem", wreszcie najobszerniejszy i zawierający najwięcej danych o rodzinie Skrzetuskich panegiryk p, tyt. "Ascensus Soleatae Alitis e cineribus Franciscanae Religionis ad Illustrissimos infulati honoris Splendores Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D. Christophori Adriani de Roznow Skrzetuski Episcopi Bachoviensis... ipso suae consecrationis die”.

77. Parczewski A. J., Rejestr Poborowy Województwa Kaliskiego 1618-1620, Warszawa 1879 s. 194.

78. Arch. ziem. krakow., Inscr. castr., Sandecen. ks. 55. s. 1190, 1191.

79. Wypis z metryki parafii w Smarzowicach, udzielony mi łaskawie przez p. A. Strzeleckiego.

80. Relac. castr. Sandec. ks. 134 s. 1563.

81. Panegiryk "Ascensus soleatae Alitis" i Nowodworski M., Encyklopedia Kościelna, Warszawa 1873, t. I 606.

82. Inscr. castr. Sandec. ks. 55 s. 1311; Relat. ks. castr. Sandec. 134 s. 973.

83. Porówn.”Miesięcznik Herald.” nr. 3 z r.1937 s.36.

84. Druk ten wymieniony w „Dykcjonariuszu Poetów Polskich” Juszyńskiego, Kraków 1820, II 188, nigdzie go jednak odszukać nie zdołałem. Anna, córka niegdyś Bartłomieja i Urszuli Kiełczewskiej żona Stanisława z Wysocina Grabskiego żyje jeszcze w r. 1687 (Inscr. Bidgoscen. f. 126, 127, 221, 275).

85. Inscr. castr. Sandec. ks. 54 s. 521, 528, 1368, 1704, ks. 55 s. 6-9, 1446, ks, 57 s. 104, 394, 915, 1297 i t.d.; Relat. castr. Sandec. ks. 131 s. 1107, 1411, ks. 133 s. 742; Sygillaty ks, 5 s. 145, ks. 7, s. 115; A.G.Z. X 294; Archiwum Komisji prawniczej VIII cz. II. 385, 386.

86. Poniatowscy ci używali stale w aktach sądeckich przydomku Ciołek i pisali się z Poniatowy. Poniatowa w powiecie Lubel. należała w r. 1531 do zagonowej szlachty wśród której Stanisław Czyolek posiadał ½ włóki roli (Pawiński, Małopolska 370). Jest to zapewne gniazdo rodowe króla Stanisława Augusta.

87. Inscr. castr. Sandec. ks. 57 s. 866, ks. 61 s. 794; Relat. castr. Sandec. ks. 134 s. 973.

88. Inscr. castr. Sandec. ks. 61 s. 436-449, 1214, 1235, ks. 66 s. 1159, 1028, ks. 67 s. 1165; Inscr. castr. Cracovien. ks. 368 s. 3263, ks. 373 s. 1062.

89. Relat. castr. Sandec. ks. 144 s. 603; Inscr. castr. Cracovien. ks. 367 s. 1585, 2763, ks. 373 s. 1196, 1909, ks. 374 s. 56, 913, ks. 375 s. 556, ks, 390 s. 1776, 1786, 1792. Łabęcki K., Spisy żupników w Polsce, Biblioteka Warszawska 1859, I 823.

90. Inscr. castr. Cracov. ks. 379 s. 247, 1407.

91. Inscr. castr. Cracov. ks. 379 s. 635, 1391, ks. 385 s. 827, ks. 390, s. 1776, Łabęcki j. w.

92. Inscr. castr. Cracov. ks. 373 s. 1196, ks. 374 s. 56; Protoc. inscr. castr. Leopol. ks, 294 s. 176.

93. Liczne wzmianki w aktach grodz. lwow. Arch. Bernardyn. od r. 1727-1752. Bibl. Ossolińskich rkp. nr. 348 s. 89, nr. 226 k. 116, nr. 269 k. 21, nr. 332 k. 130, nr. 732 k. 232; A. G. Z. X 415, XIII 397, XXV 400, 401, 403, 436, 438, 451, 452, 479, 481, 495, 498; Bibl. ks. Czartoryskich rkp. nr. 288 s. 1037 -1072, nr. 601 s, 325 - 327, nr. 706 s. 410, 417-463, nr. 1153 s. 569 - 590; Sygillaty ks. 20 s. 219, 254; ks. 25 s. 2, 22, 65, 132, 173, 204, ks. 26 s. 47, ks. 27 s. 493; Estreicher, Bibliografia; Protocol. Inscr. castr. Leopol. ks. 295 s. 32, ks. 296 s. 126; Inscr. castr. cracov. ks. 310 s. 1786, ks. 398 s. 1524, kg. 399 s.995.

94. Pietruski O., Elektorów Poczet 331.

95. Piotrowski E. Summarjusz Królewszczyzn r. 1770, Żytomierz 1861, s. 32; Słownik geogr. Król. Pol. VI 582; Estreicher Bibliografia; Bibl. ks. Czartoryskich rkp. 930 s. 213; Inscr. castr. Cracov. ks, 439 s. 40.

96. A.G.Z. XXV 598, 602, 604, 653; Kalendarze Polityczne; Metryka Szlachecka t. V p. 403 i akta Wydziału Stanów Galic; Poczet Szlachty Galicyjskiej.

Według Żychlińsklego (X 238) Anna córka Tadeusza była za Józefem Ostaszewskim. Natomiast brat jej Gabriel-Wiktor Skrzetuski, podaje, że umarła panną

97. Encyklopedia Orgelbranda XXIII 559, 560; Szujski J., Dzieje Polski IV 623; Estreicher Bibliografia.

 

 

Powrót